1. Wprowadzenie

Projekt 4EQUALITY zajmuje się poważnymi wyzwaniami, przed którymi stoją młode kobiety w dziedzinach STEM (nauki ścisłe, technologia, inżynieria i matematyka) oraz w biznesie. Pomimo znacznych inwestycji w edukację i rozwój umiejętności dostosowanych do potrzeb rynku pracy, wiele kobiet napotyka przeszkody w poszukiwaniu pracy odpowiadającej ich kompetencjom..

Chociaż reformy polityczne i inicjatywy edukacyjne mają fundamentalne znaczenie, nie można lekceważyć wpływu kultury popularnej na kształtowanie postrzegania i aspiracji. Telewizja, film, muzyka i media społecznościowe stanowią potężne narzędzia kształtowania i utrwalania ról płciowych, wpływając na to, jak młode kobiety postrzegają swoje potencjalne kariery i miejsce w tych branżach. Niniejszy artykuł analizuje wpływ kultury popularnej na normy płciowe związane z karierami w dziedzinach STEM i biznesu, koncentrując się na przedstawianiu kobiet naukowców, inżynierów, przedsiębiorców i liderów w mediach, oraz omawia, w jaki sposób projekt 4EQUALITY może wykorzystać te spostrzeżenia do wspierania zmian kulturowych i edukacyjnych.

2. Kultura popularna a kształtowanie ról płciowych w dziedzinach STEM i biznesie

Od wczesnego dzieciństwa, przez okres dojrzewania, aż po dorosłość, ludzie przyswajają kulturowe narracje dotyczące ról płciowych, które mają głęboki wpływ na ich tożsamość, ambicje i wybory zawodowe. Kultura popularna jest głównym obszarem, w którym narracje te są tworzone, wzmacniane lub podważane.

Muzyka: Płciowe przesłania w tekstach piosenek i reprezentacji

W muzyce mainstreamowej kobiety są tradycyjnie przedstawiane w rolach podkreślających wygląd, emocje i relacje, podczas gdy mężczyźni są częściej przedstawiani jako potężni, niezależni przywódcy lub innowatorzy. Teledyski i teksty piosenek często utrwalają stereotypy dotyczące płci:

• Artystki są często seksualizowane lub ograniczane do ról romantycznych lub opiekuńczych.
• Artyści zazwyczaj przedstawiają się jako agenci zmian, bogactwa lub władzy.

Film i telewizja: Wpływ wizualny i narracyjny

Media wizualne, takie jak filmy i seriale telewizyjne, oferują silne narracje i obrazy, które definiują, kto jest „odpowiedni” do pracy w dziedzinach STEM i biznesie. Pomimo postępów wiele kreacji nadal opiera się na stereotypach:

• Mężczyźni dominują na ekranie jako pewni siebie, bohaterowie rozwiązujący problemy i liderzy
• Kiedy pojawiają się postacie kobiece, mogą one być obiektami romantycznego zainteresowania, komicznymi kontrastami lub przedstawiane jako osoby zmagające się z równowagą między karierą a życiem rodzinnym.
• Kobiety naukowcy są często nieobecne lub spychane do drugoplanowych ról.

Takie przedstawienia wpływają zarówno na postrzeganie społeczne, jak i samoocenę, kształtując ambicje młodych kobiet i ich przekonania dotyczące ich przynależności do STEM i biznesu.

3. Złożoność przedstawień w mediach: Komedia, stereotypy i rola humoru

Wizerunek kobiet w dziedzinach STEM i biznesie przedstawiany w mediach nie jest jedynie odzwierciedleniem rzeczywistości — jest to konstruktywna siła, która kształtuje rozumienie kultury i oczekiwania społeczne. Szczególnie komedia wywiera wyjątkowy wpływ. Może ona albo podważać normy poprzez satyrę i przewrotność, albo je wzmacniać pod pozorem nieszkodliwej rozrywki. Wizerunek kobiet w dziedzinie STEM przedstawiany w komediowych programach telewizyjnych i filmach często balansuje na granicy między wzmocnieniem pozycji kobiet a regresem, co sprawia, że jest to kluczowy obszar analizy kulturowej w zakresie reprezentacji płci.

3.1 Ironiczny seksizm i „pułapka śmiechu z taśmy”

Jedną z najczęściej spotykanych kwestii w komediowych przedstawieniach kobiet w dziedzinach STEM jest stosowanie ironicznego seksizmu — żartów, które wydają się wyśmiewać seksistowskie postawy, ale ostatecznie je wzmacniają, opierając się na znajomości tych stereotypów przez widzów. Obecność śmiechu z taśmy lub przesadzonych reakcji wskazuje widzom, co ma być zabawne, subtelnie utwierdzając ich w przestarzałych przekonaniach.

Na przykład wiele postaci kobiecych związanych z naukami ścisłymi jest przedstawianych w sposób podważający ich kompetencje:

• Większość czasu ekranowego poświęcona jest ich związkom, wyglądowi lub nieśmiałości w kontaktach społecznych.
• Kiedy wyrażają intelektualne idee, często spotykają się z protekcjonalnymi komentarzami lub są wykorzystywane jako puenta żartów.
• Ich kompetencje zawodowe są często przyćmione przez rolę żony i matki.

3.2 Motyw „kariera kontra życie osobiste”

Innym powracającym motywem w komediach jest przekonanie, że kobiety muszą wybierać między satysfakcjonującą karierą a szczęśliwym życiem osobistym. Motyw ten pojawia się w wielu gatunkach, ale szczególnie widoczny jest w serialach komediowych i komediach romantycznych. Napięcie między tymi dwoma aspektami jest często przedstawiane w humorystyczny sposób, ale przesłanie pozostaje niezmienne: kariera w dziedzinach STEM jest nie do pogodzenia z kobiecością, macierzyństwem lub romansem.

Taka narracja podważa złożoność prawdziwych kobiet, które muszą godzić wymagającą karierę zawodową z życiem osobistym. Zamiast przedstawiać zróżnicowane portrety, komedie często upraszczają te napięcia, przekształcając je w jednowymiarowe żarty, utrwalając mit, że sukces zawodowy osiąga się kosztem szczęścia osobistego.

3.3 Narracja „wyjątku” lub „kobiety-symbolu”

W wielu komediach kobiety zajmujące się naukami ścisłymi są przedstawiane jako wyjątki w środowiskach zdominowanych przez mężczyzn. Chociaż odzwierciedla to rzeczywistą sytuację demograficzną, istnieje ryzyko, że utrwali to przekonanie, że kobiety są w tej dziedzinie raczej rzadkością, a nie integralną częścią środowiska. Tworzy to również narrację, w której kobiety nieustannie walczą o uznanie.

Takie podejście nie przyczynia się do normalizacji różnorodności płciowej. Zamiast tego wzmacnia poczucie izolacji i „inności”, które odczuwa wiele kobiet zajmujących się naukami ścisłymi, co zostało dobrze udokumentowane w badaniach przeprowadzonych w ramach projektu 4EQUALITY.

3.4 Powtarzalność i normalizacja: Siła stereotypów na ekranie

Jednym z najsilniejszych sposobów, w jaki media kształtują postrzeganie społeczne, jest powtarzanie. Kiedy stereotypy dotyczące kobiet w obszarze STEM są konsekwentnie przedstawiane w telewizji, filmach lub mediach społecznościowych, stają się one normalizowane i zostają przyswojone przez zbiorową wyobraźnię jako uniwersalne prawdy.

• Jeśli większość komediowych przedstawień pokazuje kobiety-naukowców jako osoby nieśmiałe, niestabilne emocjonalnie lub będące obiektem żartów, widzowie zaczynają postrzegać te cechy jako typowe lub oczekiwane.
• Kiedy postacie kobiece pełniące funkcje kierownicze w nauce lub technologii są przedstawiane jako niekompetentne, neurotyczne lub niezdolne do pogodzenia życia osobistego z zawodowym, utrwala to przekonanie, że kobiety z natury nie pasują do tych dziedzin.

Tego rodzaju normalizacja ma realne konsekwencje. Jak udokumentowano w ramach projektu 4EQUALITY, wiele młodych kobiet, które studiowały kierunki STEM lub biznesowe, nadal spotyka się z uprzedzeniami, dyskryminacją i brakiem uznania w miejscu pracy, mimo że posiadają odpowiednie kwalifikacje. Bariery te wynikają nie tylko z polityki instytucjonalnej lub praktyk zatrudniania, ale także z głęboko zakorzenionych przekonań kulturowych, z których wiele jest kształtowanych przez fikcję.

Aby zmienić rzeczywistość, musimy również zmienić historie, które opowiadamy i przyswajamy. Regularne przedstawianie kompetentnych, kreatywnych i szanowanych kobiet w dziedzinach naukowych i technicznych to nie tylko kwestia reprezentacji, ale także strategiczne narzędzie transformacji społecznej.

4. Ścieżki zmian: Jak poprawić reprezentację kobiet w dziedzinach STEM w kulturze popularnej

Jak pokazuje ta analiza, kultura popularna może utrwalać szkodliwe stereotypy dotyczące płci, ale ma również moc ich zmiany. Osiągnięcie znaczącej zmiany wymaga bardziej świadomego, opartego na współpracy podejścia, angażującego twórców treści, nauczycieli, instytucje i platformy komunikacyjne. Oto kilka konkretnych propozycji:

• Media i branża rozrywkowa powinny tworzyć realistyczne postacie kobiet zajmujących się naukami ścisłymi i unikać utrwalania stereotypów poprzez seksistowski humor lub uproszczone role.
• Systemy edukacyjne powinny wykorzystywać pozytywne przykłady mediów, aby inspirować uczniów, uczyć ich umiejętności korzystania z mediów i angażować prawdziwe kobiety naukowców jako wzorce do naśladowania.
• Instytucje i społeczeństwo muszą wspierać inicjatywy takie jak 4EQUALITY, finansować badania nad wpływem mediów oraz budować partnerstwa w celu promowania inkluzywnych, wzmacniających narracji.

Dzięki koordynacji działań twórców treści, nauczycieli i decydentów możemy zmienić narrację kulturową i zachęcić więcej młodych kobiet do podejmowania kariery w obszarze STEM i odnoszenia sukcesów w tych dziedzinach.

5. Wnioski: Historie, które inspirują

Reprezentacja ma znaczenie nie tylko dlatego, że media odzwierciedlają rzeczywistość, ale także dlatego, że ją kształtują, wzmacniają, a czasem ograniczają. W przypadku kobiet zajmujących się naukami ścisłymi kultura popularna od dawna przedstawia sprzeczny obraz: niewidzialność, karykaturę, romantyczną idealizację lub wyjątkowość.

Projekt 4EQUALITY powstał, aby wspierać młode kobiety, które nadal napotykają bariery strukturalne i kulturowe w karierze zawodowej w dziedzinach zdominowanych przez mężczyzn, takich jak nauka, technologia i biznes. Zrozumienie, w jaki sposób kultura popularna pomaga kształtować wyobrażenia o talencie, przywództwie i przynależności, ma kluczowe znaczenie dla zniesienia tych barier.

W końcu zmiana opowiadanych przez nas historii jest częścią zmiany świata. Każda historia ma znaczenie.

6. Referencje

Frontiers in Psychology (2017). Adolescent Girls’ STEM Identity Formation and Media Images of STEM Professionals. https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2017.00716/full

Hancock, N. (2018, listopad 20). From Scully to Shuri: how pop culture is powering girls’ interest in STEM. create Digital. Pozyskano z https://createdigital.org.au/scully-shuri-pop-culture-girls-interest-stem/

Steinke, J. (2022). The role of media professionals in perpetuating and disrupting stereotypes of women in Science, Technology, Engineering and Math (STEM) fields. https://www.frontiersin.org/journals/communication/articles/10.3389/fcomm.2022.1027502/full

The Australian National University. (13 marzec 2025). Pop culture portrayals of women in STEM are no laughing matter. ANU College of Systems & Society. Pozyskano z https://reporter.anu.edu.au/all-stories/pop-culture-portrayals-of-women-in-stem-are-no-laughing-matter